Richthofenkolleksje

Twee jaar Richthofenonderzoek: nog genoeg te ontdekken

In 2020 kreeg Pastei van Tresoar de opdracht om gedurende twee jaar de Richthofenkolleksje te beschrijven. De Richthofenkolleksje zijn tien handschriften met middeleeuws Fries recht die in 1922 in bezit zijn gekomen van de provincie Friesland en sindsdien bewaard worden bij Tresoar.

 

Onderzoeksvragen

De collectie als geheel is nog nooit onderwerp van onderzoek geweest. Dat had onze interesse en riep vragen bij ons op, zoals:

  • Wat is de materiële staat van de collectie?
  • Waar zijn de handschriften ontstaan?
  • Wie waren de bezitters van deze stukken?
  • Hoe hebben ze binnen de Friese landen, en daarbuiten, gecirculeerd?
  • En hoe zijn ze gevormd tot één collectie?

 

Aanpak

We hebben alle informatie die al bekend was bijeengebracht en de leemtes daarin aangevuld.

Elk aspect hiervan - inhoudelijk én materieel - heeft zijn beslag gekregen in de inhoudelijke en codicologische beschrijvingen.

 

Output

Het resultaat van onze onderzoeksinspanningen heeft tot de volgende output geleid:

  • Een conditierapport van de materiële staat van de handschriften, met aanbevelingen voor duurzaam behoud voor de korte en lange termijn.

  • Tien beschrijvingen met daarin per handschrift de huidige wetenschappelijke stand van zaken.
  • Volledige digitalisering van de handschriften, inclusief boekbanden, schutbladen en eventueel los materiaal. De handschriften zijn opgenomen in het eCodicesNL-project, waarin alle middeleeuwse handschriften in Nederlandse collecties toegankelijk worden gemaakt.
  • Artikelen over nieuwe vondsten, zowel in academische als populair-wetenschappelijke media, zoals in zes opeenvolgende nummers van Letterhoeke.
  • Meerdere wetenschappelijke en publiekspresentaties, medewerking aan een Tresoar-podcast en ook aan het bidbook voor het Unesco-traject, dat inhoudelijk al veel van ons onderzoek bevat.
  • Geregeld hebben we de Richthofencollectie getoond en toegelicht aan wie maar wilde, zowel voor individuele onderzoekers en geïnteresseerden als voor groepen.
  • Op sociale media als Twitter en LinkedIn hebben we zoveel als mogelijk was informatie over ons onderzoek en de Richthofenkolleksje gedeeld.

  • Een Richthofensite als startplaats voor iedereen die wil weten over de Richthofenkolleksje. Hierop zijn de handschriften hun geheel digitaal toegankelijk en op tekstniveau te raadplegen.

 

Kers op de taart

Als de afgelopen twee jaren één ding duidelijk maken, is het wel dat er over de Richthofenkolleksje nog genoeg te ontdekken is – om boeken vol over te schrijven. Hopelijk bouwen toekomstige onderzoekers op ons onderzoek voort. Pastei zelf zal ongetwijfeld ook nog geregeld terugkeren naar de Richthofenkolleksje. We kijken terug op een fantastisch project, waarbij Tresoar ons fantastisch heeft gefaciliteerd. En dat aan de Richthofenkolleksje in november 2022 het nationaal Unesco ‘Memory of the World’-predicaat is toegekend, was een onvoorstelbare kers op de taart. Tresoar, van harte gelukgewenst met jullie topcollectie!

 

Epiloog

In 1924-1925 bood de Leipziger “Buchhandlung Gustav Fock GmbH” de boekerij van Karl von Richthofen aan. Die bestond uit ca. 4250 titels en was toen al minus de tien handschriften met middeleeuws Fries recht, a.k.a. de Richthofenkolleksje. Fock stelde vier catalogi samen: drie zgn. antiquariaatscatalogi (genummerd 552, 555 en 556) en een systematisch overzicht van acht pagina's van de hoofdonderwerpen van Richthofens boekerij. De antiquariaatscatalogi bevatten boekerijen van diverse bezitters, thematisch geordend, maar door elkaar. Het systematisch overzicht behandelt specifiek de bibliotheek van Von Richthofen. Het overzicht vermeldt lang niet alle titels die Von Richthofen bezat, maar geeft wel een goede indruk van de omvang en kwaliteit van zijn collectie. De prijs van het geheel was 7000 dollar. Op basis van dit overzicht kocht Columbia University, New York, in 1929 de boekerij aan. Die berust nog altijd aldaar – en wacht uiteraard op een bezoek van Pastei.